Bugün Azerbaycan’da milli bayram olan 28 Mayıs – Bağımsızlık Günü kutlanıyor.
APA’nın bildirdiğine göre, 107 yıl önce Doğu’da ilk demokratik cumhuriyet kuruldu.
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti’nin (AHC) kuruluşu, 28 Mayıs 1918’de Tiflis şehrinde Kafkas valisinin binasında Mehmet Emin Resulzade’nin başkanlığındaki Azerbaycan Milli Şurası tarafından ilan edildi.
Azerbaycan Milli Şurası’nın İstiklal Beyannamesi’nde şöyle deniyordu:
“Bu günden itibaren Azerbaycan halkı hakimiyete sahip olduğu gibi, Güney-Doğu Transkafkasya’yı kapsayan Azerbaycan da tam hukuklu bağımsız bir devlettir;
Bağımsız Azerbaycan devletinin idare şekli Halk Cumhuriyeti’dir;
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti bütün milletlerle, özellikle komşu olduğu milletler ve devletlerle iyi ilişkiler kurmak azmindedir;
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti milliyetinden, mezhebinden, sınıfından, kökeninden ve cinsiyetinden bağımsız olarak kendi sınırları içinde yaşayan bütün vatandaşlarına siyasi haklar ve vatandaşlık hakkı temin eder;
Azerbaycan Halk Cumhuriyeti kendi arazisi içinde yaşayan bütün milletlerin serbest gelişimi için geniş imkanlar yaratır;
Kurucular Meclisi toplanıncaya kadar Azerbaycan’ın başında halkın seçtiği Milli Şura ve Milli Şura karşısında sorumluluk taşıyan Geçici Hükümet durur.”
Mehmet Emin Resulzade Azerbaycan’ın bağımsızlığına dair Batum’da Osmanlı İmparatorluğu ile görüşmeler yaptığından, İstiklal Beyannamesi’nin ilan olunduğu toplantıya Azerbaycan Milli Şurası’nın başkan yardımcısı Hasan Bey Ağayev başkanlık etti. Mustafa Mahmudov’un katip olduğu toplantıya Fethali Han Hoyski, Halil Bey Hasmemmedov, Nesip Bey Yusifbeyli, Mirhidayet Seyidov, Heybetkulu Memmedbeyov, Neriman Bey Nerimanbeyli (Bolşevik Neriman Nerimanov değil – ed.), Mehdi Bey Hacınski, Alesker Bey Mahmudbeyov, Aslan Bey Gardaşov, Sultanmecit Ganizade, Ekber Ağa Şeyhülislamov, Mehdi Bey Hacıbababeyov, Memmed Yusuf Ceferov, Hudadat Bey Melik-Aslanov, Rahim Bey Vekilov, Hamit Bey Şahtahtinski, Firudin Bey Köçerli, Cemo Bey Hacınski, Şefi Bey Rüstembejov, Hosrov Paşa Bey Sultanov, Cafer Ahundov, Mehmet Meherremov, Cevat Melik-Yeganov ve Hacı Molla Selim Ahundzade katıldılar.
Azerbaycan Milli Şurası’nın aynı toplantısında tarafsız Fethali Han Hoyski’nin rehberliğinde AHC’nin ilk geçici hükümetinin içeriği de onaylandı.
İlk hükümetin içeriği şöyleydi:
Fethali Han Hoyski – Bakanlar Şurası’nın başkanı ve iç işleri bakanı
Hosrov Paşa Bey Sultanov – askeri bakan
Memmedhasan Hacınski – dış işleri bakanı
Nesip Bey Yusifbeyli – maliye bakanı ve halk maarif bakanı
Halil Bey Hasmemmedov – adalet bakanı
Memmedyusif Ceferov – ticaret ve sanayi bakanı
Ekber Ağa Şeyhülislamov – ziraat bakanı ve emek bakanı
Hudadat Bey Melik-Aslanov – yollar bakanı ve posta-telgraf nazırı
Camo Bey Hacınski – devlet denetçisi.
AHC ilan olunurken Bakü, Stepan Şaumyan’ın başkanlığı altında Bolşevik-Taşnak birliklerinin kontrolü altında olduğundan, Azerbaycan hükümeti geçici olarak Gence şehrinde faaliyet gösterdi. 15 Eylül 1918’de ağır çatışmalardan sonra AHC milli ordusunun ve Nuri Paşa’nın başkanlık ettiği Kafkas İslam Ordusu’nun birlikleri Bakü’yü Bolşevik-Taşnak ve İngiliz askeri birliklerinden azad etti. Bundan sonra Azerbaycan hükümeti Bakü’ye taşındı.
7 Aralık 1918 saat 13:00’te Hacı Zeynalabdin Tağıyev’in kızlar okulunun binasında (şu anda AMEA’nın Fuzuli adına Elyazmalar Enstitüsü’nün bulunduğu bina) Azerbaycan parlamentosunun tantanalı açılışı oldu. Parlamentonun açılışında Azerbaycan Milli Şurası’nın başkanı Mehmet Emin Resulzade geniş tebrik konuşması yaptı.
Alimerdan Bey Topçubaşov parlamentonun başkanı, Hasan Bey Ağayev ise onun birinci yardımcısı seçildi. Alimerdan Bey Topçubaşov Paris barış konferansında olduğundan, parlamentoya Hasan Bey Ağayev rehberlik etti. Parlamentonun ilk toplantısında Fethali Han Hoyski hükümetinin istifası kabul edildi ve yeni hükümetin teşkil olunması karara alındı. Yeni hükümetin teşkilini yeniden Hoyski’ye havale ettiler.
AHC’nin mevcut olduğu dönemde parlamentonun genelde 155 toplantısı yapıldı. Bunun 10’u Azerbaycan Milli Şurası’nın (27 Mayıs-19 Kasım 1918), 145’i ise Azerbaycan parlamentosunun faaliyet gösterdiği döneme (7 Aralık 1918 – 27 Nisan 1920) aittir.
Parlamentonun müzakeresine 270’den çok kanun tasarısı çıkarıldı, onlardan 230’a yakını kabul olundu. Parlamento kanunlarının hazırlanması, müzakeresi ve tasdik olunmasında 11 fraksiyon ve gruba mensup olan milletvekilleri iştirak etti. Parlamentoda 11 komisyon oldu.
AHC kısa ömründe büyük başarılar elde etti. İlk defa kadınlara seçim hakkı tanıyan ve kadın-erkek eşitliğini temin eden cumhuriyet, milli ordu kuruculuğu, milli valyutanın çıkarılması, milli bankanın yaratılması, demokratikleşme, azad seçimler, beynelxalq ilişkiler ve beynelxalq kamuoyu tarafından Azerbaycan istiklalının resmen tanınması, Azerbaycan’ın bütünlüğünün temin olunması, iktisadi islahatların yapılması ve diğer alanlarda büyük işler gördü. Maalesef, sadece 23 ay yaşayan AHC 28 Nisan 1920’de Bolşevik işgali neticesinde devrildi.
Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliyevin 15 oktyabr 2021-ci il tarixdə təsdiqlədiyi “Müstəqillik Günü haqqında” Qanuna əsasən, mayın 28-i Müstəqillik Günü elan edilib. Bu tarixə qədər 28 may Respublika Günü kimi qeyd olunub.