Azərbaycanda texniki tənzimləmə sisteminin formalaşdırılması, milli texniki reqlamentlərin hazırlanması, eləcə də bu sahədə göstərilən xidmətlərin rəqəmsallaşdırılması və şəffaflığın təmin olunması istiqamətində mühüm addımlar atılır.
O qeyd edib ki, texniki tənzimləmə qeyri-qida istehlak mallarının təhlükəsizlik tələblərini müəyyən edən və bu tələblərin yerinə yetirilməsini məcburi edən normativ-hüquqi sistemdir:
“Bu sistem məhsulların insan həyatına, sağlamlığına, ətraf mühitə və istehlakçı hüquqlarına mənfi təsirlərinin qarşısını almağı hədəfləyir. Eyni zamanda, texniki tənzimləmə prosesi beynəlxalq ticarətə maneə yaratmadan malların sərbəst dövriyyəsini təmin etməyə yönəlib.
Ölkəmizdə texniki tənzimləmə sisteminin formalaşması məqsədilə 2019-cu ildə “Texniki tənzimləmə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu qəbul edilib. Qanuna əsasən, istehlakçıların istifadə etdiyi qeyri-qida mallarına dair məcburi tələblər texniki reqlamentlə müəyyən edilir. Xüsusilə vurğulamaq lazımdır ki, standartlardan fərqli olaraq, texniki reqlamentlər məcburi xarakter daşıyır və əsas məqsədi insan həyatı və sağlamlığını, əmlakı, ətraf mühiti və dövlət maraqlarını qorumaqdır.
Texniki reqlamentlər istehlakçılarda əldə etdikləri malların təhlükəsiz olmasına inam yaradır. Belə ki, hər bir texniki reqlamentdə satışa çıxarılan malların müvafiq texniki reqlamentə uyğunluğunun qiymətləndirilməsi nəzərdə tutulur. Bu, uyğunluq sertifikatı və ya uyğunluq bəyannaməsi olmayan malların istehsalı, satışı, idxalı və istifadəsinin qarşısını almış olur. Qeyd edilənlər istehlak bazarında rəqabətqabiliyyətliliyi artırır, malların xarici bazarlara maneəsiz çıxışını təmin edərək ümumilikdə ölkə iqtisadiyyatının inkişafına xidmət edir”.
E.Quluyev vurğulayıb ki, ölkə başçısının 2023-cü il 23 yanvar tarixli Sərəncamı ilə “Milli standartlaşdırma sisteminin beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırılmasına dair 2023–2025-ci illər üçün Dövlət Proqramı” təsdiq edilib:
“Həmin Dövlət Proqramında ayrı-ayrı dövlət qurumlarına milli texniki reqlamentlərin hazırlanmasına dair tapşırıqlar nəzərdə tutulub. Bu məqsədlə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Antiinhisar və İstehlak Bazarına Nəzarət Dövlət Agentliyi, Energetika Nazirliyi, Fövqəladə Hallar Nazirliyi, Rəqəmsal İnkişaf və Nəqliyyat Nazirliyi, Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, Səhiyyə Nazirliyi, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyi, Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi, “Azərbaycan Dəmir Yolları” QSC və Azərbaycan Avtomobil Yolları Dövlət Agentliyi tərəfindən həmin qurumların fəaliyyət istiqamətlərinə uyğun olaraq müxtəlif mal kateqoriyaları üzrə 43 milli texniki reqlament layihəsi hazırlanıb.
Hazırda milli texniki reqlament layihələrinin ictimai dinləməsi və müzakirəsi həyata keçirilir. Bu məqsədlə Agentliyin rəsmi internet səhifəsində xüsusi bölmə (https://competition.gov.az/az/page/qanunvericilik/texniki-reqlament-layihelerinin-ictimai-dinlenmesi-ve-muzakiresi) yaradılıb və milli texniki reqlament layihələri bu bölməyə əlavə edilib. Həmin bölmə vasitəsilə maraqlı şəxslərə texniki reqlamentlərlə tanış olmaq, rəy və təklifləri təqdim etmək imkanı yaradılıb”.
E.Quluyev bildirib ki, hazırda “Uşaq oyun meydançaları üçün avadanlıqların təhlükəsizliyi haqqında”, “Uşaqlar və yetkinlik yaşına çatmayanlar üçün nəzərdə tutulmuş malların təhlükəsizliyinə dair”, “Tikinti materiallarının, məmulat və konstruksiyalarının təhlükəsizliyi haqqında”, “Liftlərin təhlükəsizliyi haqqında”, “Tütün məhsulları və analoji məmulatlar haqqında” və s. mallara dair texniki reqlament layihələri də daxil olmaqla, ümumilikdə 16 milli texniki reqlament layihəsi ictimai dinləmə və müzakirə məqsədilə Agentliyin rəsmi internet səhifəsində yerləşdirilib:
“Digər layihələrin də mərhələli şəkildə ictimai dinləməyə çıxarılması həyata keçiriləcək”.
O qeyd edib ki, “Texniki tənzimləmə haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən, texniki reqlamentlər qüvvəyə minənədək təsərrüfat subyektləri tərəfindən siyahıda müəyyən olunmuş mallara dair ölkəmizdə qüvvədə olan standartların tələblərinə riayət olunmalıdır:
“İstehlakçılar malların müvafiq standartların tələblərinə cavab verib-vermədiyini müəyyən etmək üçün malların uyğunluğunun qiymətləndirilməsini təsdiq edən sertifikatı tələb edə bilərlər”.
Qeyd edək ki, Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin müvafiq qərarı ilə texniki tənzimləmənin şamil edildiyi malların siyahısı təsdiq edilib. Həmin siyahıda yuyucu vasitələr, yanacaq məhsulları, uşaq oyuncaqları, yüngül sənaye məhsulları, tütün məmulatları və s. digər qeyri-qida sənaye malları daxil olmaqla 34 mal kateqoriyası üzrə 1200-dən çox mal növü müəyyənləşdirilib. Bu isə o deməkdir ki, qeyd edilən siyahıda olan mallara dair texniki reqlamentlərin qəbul edilməsi nəzərdə tutulub.
Azerbaycan’da teknik düzenleme sisteminin oluşturulması, milli teknik düzenlemelerin hazırlanması, ayrıca bu alanda sunulan hizmetlerin dijitalleştirilmesi ve şeffaflığın sağlanması yönünde önemli adımlar atılıyor.
O, teknik düzenlemenin gıda dışı tüketim mallarının güvenlik gereksinimlerini belirleyen ve bu gereksinimlerin yerine getirilmesini zorunlu kılan normatif-hukuki bir sistem olduğunu belirtti:
“Bu sistem, ürünlerin insan hayatına, sağlığına, çevreye ve tüketici haklarına olumsuz etkilerini önlemeyi hedefliyor. Aynı zamanda, teknik düzenleme süreci, uluslararası ticarete engel oluşturmadan malların serbest dolaşımını sağlamaya yöneliktir.
Ülkemizde teknik düzenleme sisteminin oluşturulması amacıyla 2019 yılında “Teknik Düzenleme Hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu kabul edilmiştir. Kanuna göre, tüketicilerin kullandığı gıda dışı mallara ilişkin zorunlu gereksinimler teknik düzenleme ile belirlenir. Özellikle vurgulamak gerekir ki, standartlardan farklı olarak, teknik düzenlemeler zorunlu niteliktedir ve temel amacı insan hayatını ve sağlığını, malı, çevreyi ve devlet çıkarlarını korumaktır.
Teknik düzenlemeler, tüketicilerde satın aldıkları malların güvenli olduğuna dair bir inanç yaratır. Şöyle ki, her bir teknik düzenlemede, satışa sunulan malların ilgili teknik düzenlemeye uygunluğunun değerlendirilmesi öngörülmektedir. Bu, uygunluk sertifikası veya uygunluk beyannamesi olmayan malların üretimi, satışı, ithalatı ve kullanımının önüne geçmiş olur. Belirtilenler, tüketim pazarında rekabet edebilirliği artırır, malların dış pazarlara engelsiz erişimini sağlayarak genel olarak ülke ekonomisinin gelişimine hizmet eder.”
E.Guliyev, Cumhurbaşkanı’nın 23 Ocak 2023 tarihli Kararnamesi ile “Milli Standardizasyon Sisteminin Uluslararası Gereksinimlere Uygun Hale Getirilmesine Dair 2023–2025 Yılları İçin Devlet Programı”nın onaylandığını vurguladı:
“Söz konusu Devlet Programı’nda ayrı ayrı devlet kurumlarına milli teknik düzenlemelerin hazırlanmasına dair görevler öngörülmektedir. Bu amaçla, Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Yanında Rekabet ve Tüketici Piyasasına Denetim Devlet Ajansı, Enerji Bakanlığı, Olağanüstü Haller Bakanlığı, Dijital Gelişim ve Ulaştırma Bakanlığı, Tarım Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Halkın Sosyal Korunması Bakanlığı, Ekoloji ve Doğal Kaynaklar Bakanlığı, “Azerbaycan Demiryolları” A.Ş. ve Azerbaycan Karayolları Devlet Ajansı tarafından söz konusu kurumların faaliyet alanlarına uygun olarak çeşitli mal kategorileri üzere 43 milli teknik düzenleme projesi hazırlanmıştır.
Şu anda milli teknik düzenleme projelerinin kamuya açık dinlenmesi ve müzakeresi yapılmaktadır. Bu amaçla Ajansın resmi internet sayfasında özel bir bölüm (https://competition.gov.az/az/page/qanunvericilik/texniki-reqlament-layihelerinin-ictimai-dinlenmesi-ve-muzakiresi) oluşturulmuş ve milli teknik düzenleme projeleri bu bölüme eklenmiştir. Söz konusu bölüm aracılığıyla ilgili kişilere teknik düzenlemelerle tanış olma, görüş ve önerilerini sunma imkanı sağlanmıştır.”
E.Guliyev, şu anda “Çocuk oyun alanları için ekipmanların güvenliği hakkında”, “Çocuklar ve reşit olmayanlar için tasarlanmış malların güvenliğine dair”, “Yapı malzemelerinin, mamul ve konstrüksiyonlarının güvenliği hakkında”, “Asansörlerin güvenliği hakkında”, “Tütün ürünleri ve benzeri mamuller hakkında” ve diğer mallara ilişkin teknik düzenleme projeleri de dahil olmak üzere toplamda 16 milli teknik düzenleme projesinin kamuya açık dinlenme ve müzakere amacıyla Ajansın resmi internet sayfasında yer aldığını belirtti:
“Diğer projelerin de aşamalı olarak kamuya açık dinlenmeye çıkarılması gerçekleştirilecektir.”
O, “Teknik Düzenleme Hakkında” Azerbaycan Cumhuriyeti Kanunu’na göre, teknik düzenlemeler yürürlüğe girene kadar, ekonomik aktörler tarafından listede belirlenmiş mallara ilişkin ülkemizde yürürlükte olan standartların gereksinimlerine uyulması gerektiğini kaydetti:
“Tüketiciler, malların ilgili standartların gereksinimlerini karşılayıp karşılamadığını belirlemek için malların uygunluğunun değerlendirilmesini doğrulayan sertifikayı talep edebilirler.”
Belirtmek gerekir ki, Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu’nun ilgili kararıyla teknik düzenlemenin uygulandığı malların listesi onaylanmıştır. Söz konusu listede, temizlik ürünleri, yakıt ürünleri, çocuk oyuncakları, hafif sanayi ürünleri, tütün mamulleri vb. diğer gıda dışı sanayi malları da dahil olmak üzere 34 mal kategorisi üzere 1200’den fazla mal türü belirlenmiştir. Bu ise, belirtilen listede olan mallara dair teknik düzenlemelerin kabul edilmesinin öngörüldüğü anlamına gelir.