İqtisadiyyat Nazirliyi yanında Dövlət vergi Xidməti dövlət büdcəsi vəsaiti hesabına maliyyələşdirilən layihələrin icrasına cəlb olunan əsas podratçıların, subpodratçıların və mal, iş və ya xidmət təqdim edən digər şəxslərin qanunvericiliyin tələblərinə əməl etməsi ilə bağlı xəbərdarlıq edib.
Bildirilib ki, vergi hüquqpozmalarının, xüsusilə də əmtəəsiz və riskli əməliyyatların preventiv olaraq qarşısının alınması və ya azaldılması məqsədilə Dövlət Vergi Xidməti tərəfindən vergi ödəyicilərinin əməliyyatlarının təhlili və araşdırılması həyata keçirilir.
Aparılan təhlil və monitorinqlər zamanı dövlət vəsaiti hesabına maliyələşdirilən layihələrin icrasına cəlb edilmiş vergi ödəyicilərinin fəaliyyətlərində və aparılan əməliyyatlarında bir sıra risklər və aşağıda qeyd olunan qanun pozuntuları müşahidə olunmaqdadır:
Vəsaitlərin icra edilən layihələrlə əlaqəli olmayan təyinatlar üzrə, habelə əmtəəsiz və riskli əməliyyatlar edən, faktiki olaraq 3-cü şəxslər üçün malların idxalını həyata keçirən şəxslərə köçürülərək nağdlaşdırılması;
Layihələrin icrasına cəlb edilmiş podratçı təşkilatlar tərəfindən əmək müqaviləsi (kontraktı) hüquqi qüvvəyə minmədən fiziki şəxslərin işlərin (xidmətlərin) yerinə yetirilməsinə cəlb edilməsi;
Əldə edilmiş malların qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq tərtib edilmiş elektron qaimə-faktura, malların alış aktı və yük gömrük bəyannamələri əsasında rəsmiləşdirilməməsi, yaxud vaxtında rəsmiləşdirilməməsi və s.
Qeyd olunan hallar qanunvericiliyin tələblərinin pozulması halı kimi qiymətləndirilir və qanunla müəyyənləşdirilmiş məsuliyyət tədbirlərinin görülməsi ilə nəticələnir. Belə ki, Vergi Məcəlləsinin 13.2.82-ci maddəsinin müddəalarına əsasən, vergi ödəyicisinin riskli vergi ödəyicilərinin siyahısına daxil edilməsi və həmin siyahıdan çıxarılması qaydasını və şərtlərini Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti müəyyən edir. Bununla əlaqədar Nazirlər Kabinetinin 2020-ci il 28 iyul tarixli 265 nömrəli Qərarı qüvvəyə minib. Həmin Qərara əsasən, aşağıdakı meyarlardan ən azı birinə cavab verən vergi ödəyicisi riskli vergi ödəyicisi hesab olunur:
– təqdim edilməsi müvafiq iqtisadi resurs tələb edən (təsərrüfat obyekti, işçi qüvvəsi, əsas vəsaitlər, xammal-material ehtiyatları və fəaliyyət növünün xüsusiyyətləri nəzərə alınmaqla digər iqtisadi resurslar) iş və xidmətləri bu növ resurslar mövcud olmadan və ya mövcud resursları yetərli olmadan, yaxud subpodratçı cəlb etmədən təqdim edən şəxs;
– qanunvericiliyin tələblərinə uyğun tərtib edilmiş elektron qaimə-faktura, malların alış aktı və yük gömrük bəyannamələri (idxal olunan mallara münasibətdə) əsasında əldə edilməyən malları (əvvəllər keçirilmiş operativ vergi nəzarəti və ya səyyar vergi yoxlaması zamanı sənədsiz mal kimi rəsmiləşdirilən mallar, notarial qaydada təsdiq edilmiş müqavilələr əsasında əldə edilmiş rəsmi reyestrdə qeydiyyata alınmış əmlaklar, istehsal zamanı əldə edilən (söküntüdən, hasilatdan) mallar və əsas vəsaitlər, o cümlədən nizamnamə kapitalına qoyulmuş əsas vəsaitlər istisna olmaqla) təqdim edən şəxs;
– əmtəəsiz əməliyyatlar (vergi nəzarəti tədbiri zamanı aşkarlanan, başqa əməliyyatı pərdələmək məqsədilə və ya bu cür məqsəd olmadan aparılan və faktiki olaraq mallar, işlər və xidmətlər təqdim edilmədən mənfəət (gəlir) əldə etmək məqsədilə rəsmiləşdirilən əməliyyatlar – Vergi Məcəlləsi, 13.2.81-ci maddə) aparan şəxs.
Vergi Məcəlləsinin 109.9 və 175.11-ci maddələrinin tələblərinə görə, əmtəəsiz əməliyyatlar çərçivəsində əldə edilən sənədlər əsasında xərclərin gəlirdən çıxılmasına, müvafiq ƏDV məbləğlərinin əvəzləşdirilməsinə yol verilmir.
Əlavə olaraq bildiririk ki, əmək müqaviləsi (kontraktı) hüquqi qüvvəyə minmədən işəgötürən tərəfindən fiziki şəxslərin hər hansı işlərin (xidmətlərin) yerinə yetirilməsinə cəlb edilməsi Vergi Məcəlləsinin 58.10-cu maddəsinin tələbinə uyğun olaraq maliyyə sanksiyasının tətbiqi ilə nəticələnir, eyni zamanda Cinayət Məcəlləsinin 162-1 maddəsinin tələbinə əsasən cinayət məsuliyyəti yaradır.
Dövlət Vergi Xidməti mümkün maliyyə itkilərinin qarşısını almaq məqsədilə həyata keçiriləcək əməliyyatlar zamanı qanunvericiliyin tələblərinə riayət olunmasını tövsiyə edir.
Ekonomi Bakanlığı yanındaki Devlet Vergi Dairesi, devlet bütçesi kaynaklarıyla finanse edilen projelerin uygulanmasına katılan ana yüklenicilerin, alt yüklenicilerin ve mal, iş veya hizmet sunan diğer kişilerin mevzuat hükümlerine uyması konusunda uyarıda bulundu.
Vergi ihlallerinin, özellikle de emtia dışı ve riskli işlemlerin önleyici olarak önlenmesi veya azaltılması amacıyla Devlet Vergi Dairesi tarafından vergi mükelleflerinin işlemlerinin analizi ve araştırılması yapılmaktadır.
Yapılan analiz ve denetimler sırasında, devlet kaynaklarıyla finanse edilen projelerin uygulanmasına katılan vergi mükelleflerinin faaliyetlerinde ve yapılan işlemlerde bir dizi risk ve aşağıda belirtilen yasa ihlalleri gözlemlenmektedir:
Kaynakların yürütülen projelerle ilgili olmayan amaçlar için, ayrıca emtia dışı ve riskli işlemler yapan, fiilen 3. kişiler için malların ithalatını gerçekleştiren kişilere aktarılarak nakde çevrilmesi;
Projelerin uygulanmasına katılan yüklenici kuruluşlar tarafından iş sözleşmesi (kontratı) hukuki güç kazanmadan fiziki kişilerin işlerin (hizmetlerin) yerine getirilmesine dahil edilmesi;
Elde edilen malların mevzuat hükümlerine uygun olarak düzenlenmiş elektronik fatura, malların alış aktı ve yük gümrük beyannameleri esasında resmileştirilmemesi veya zamanında resmileştirilmemesi vb.
Belirtilen haller, mevzuat hükümlerinin ihlali hali olarak değerlendirilir ve yasayla belirlenmiş sorumluluk tedbirlerinin uygulanmasıyla sonuçlanır. Şöyle ki, Vergi Kanunu’nun 13.2.82. maddesinin hükümlerine göre, vergi mükellefinin riskli vergi mükellefleri listesine dahil edilmesi ve bu listeden çıkarılması usul ve şartlarını Azerbaycan Cumhuriyeti Bakanlar Kurulu belirler. Bu bağlamda Bakanlar Kurulu’nun 2020 yılı 28 Temmuz tarihli 265 sayılı Kararı yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Karara göre, aşağıdaki kriterlerden en az birini karşılayan vergi mükellefi riskli vergi mükellefi olarak kabul edilir:
– sunulması uygun ekonomik kaynak gerektiren (işletme tesisi, işgücü, ana vasıtalar, hammadde-malzeme rezervleri ve faaliyet türünün özellikleri dikkate alınarak diğer ekonomik kaynaklar) iş ve hizmetleri bu tür kaynaklar mevcut olmadan veya mevcut kaynakları yeterli olmadan, yahut alt yüklenici dahil etmeden sunan kişi;
– mevzuat hükümlerine uygun düzenlenmiş elektronik fatura, malların alış aktı ve yük gümrük beyannameleri (ithal edilen mallara ilişkin) esasında elde edilmeyen malları (daha önce gerçekleştirilmiş operatif vergi denetimi veya seyyar vergi yoklaması sırasında belgesiz mal olarak resmileştirilen mallar, noter tarafından tasdik edilmiş sözleşmeler esasında elde edilmiş resmi sicilde kayıtlı emlaklar, üretim sırasında elde edilen (söküntüden, hasılattan) mallar ve ana vasıtalar, o cümleden nizamname sermayesine konulmuş ana vasıtalar hariç olmakla) sunan kişi;
– emtia dışı işlemler (vergi denetimi tedbiri sırasında ortaya çıkarılan, başka bir işlemi örtbas etmek amacıyla veya bu tür amaç olmadan yapılan ve fiilen mallar, işler ve hizmetler sunulmadan kar (gelir) elde etmek amacıyla resmileştirilen işlemler – Vergi Kanunu, 13.2.81. madde) yapan kişi.
Vergi Kanunu’nun 109.9 ve 175.11. maddelerinin hükümlerine göre, emtia dışı işlemler çerçevesinde elde edilen belgeler esasında giderlerin gelirden çıkarılmasına, ilgili KDV miktarlarının mahsup edilmesine izin verilmez.
Ek olarak belirtiriz ki, iş sözleşmesi (kontratı) hukuki güç kazanmadan işveren tarafından fiziki kişilerin herhangi bir işlerin (hizmetlerin) yerine getirilmesine dahil edilmesi Vergi Kanunu’nun 58.10. maddesinin hükmüne uygun olarak mali yaptırımın uygulanmasıyla sonuçlanır, aynı zamanda Ceza Kanunu’nun 162-1 maddesinin hükmüne esasen ceza sorumluluğu doğurur.
Devlet Vergi Dairesi, olası mali kayıpların önüne geçmek amacıyla gerçekleştirilecek işlemler sırasında mevzuat hükümlerine uyulmasını tavsiye eder.