Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü nəticəsində sülh və insanlıq əleyhinə cinayətlər, müharibə cinayətləri, o cümlədən təcavüzkar müharibənin hazırlanması və aparılması, soyqırımı, müharibə qanunlarını və qaydalarını pozma, habelə terrorçuluq, terrorçuluğu maliyyələşdirmə, hakimiyyəti zorla ələ keçirmə, onu zorla saxlama və digər çoxsaylı cinayətlər törətməkdə təqsirləndirilən Ermənistan Respublikasının vətəndaşları Arayik Harutyunyan, Arkadi Qukasyan, Bako Sahakyan, Davit İşxanyan, David Babayan, Levon Mnatsakanyan və digərlərinin barəsində olan cinayət işləri üzrə açıq məhkəmə prosesinin baxış iclası iyunun 13-də davam etdirilib.
Bakı Hərbi Məhkəməsində hakimlər Zeynal Ağayevin sədrliyi ilə, Camal Ramazanovdan və Anar Rzayevdən ibarət tərkibdə (ehtiyat hakim Günel Səmədova) keçirilən məhkəmə iclasında təqsirləndirilən şəxslərin hər biri bildikləri dildə tərcüməçi, həmçinin müdafiələri üçün vəkillərlə təmin olunub.
İclasda təqsirləndirilən şəxslər, onların müdafiəçiləri, zərərçəkmiş şəxslərin bir qismi, onların hüquqi varisləri və nümayəndələri, həmçinin dövlət ittihamını müdafiə edən prokurorlar iştirak ediblər.
Məhkəmə iclasında təqsirləndirilən şəxs Levon Mnatsakanyana Baş Prokurorluğun Dövlət ittihamının müdafiəsi üzrə idarəsinin şöbə rəisi Nəsir Bayramov tərəfindən növbəti suallar verilib.
L.Mnatsakanyan 2015-2018-ci illərdə qondarma rejimin “ordu komandanı”, 2018-2019-cu illərdə “fövqəladə hallar xidmətinin rəisi”, 2019-cu ilin iyunundan 2020-ci il iyunun əvvəlinədək “polis rəisi” işlədiyini, sonra təqaüdə çıxdığını bildirib və əlavə edib: “Vəzifədən” azad olunduqdan sonra mən heç bir ictimai və rəsmi yerdə işləməmişəm, polis təqaüdçüsü olmuşam”.
L.Mnatsakanyan “vəzifədən azad olunması”nı Ermənistanın Yerqirabad Könüllülər Birliyinin sədri Sasun Mikayelyanın dediklərinə cavab verməsi ilə əsaslandırıb.
O, “Hansı vəzifəli şəxsin əmri ilə azad olundunuz?” sualına “baş nazirin iştirakı ilə Ermənistan prezidentinin” cavabını verib. Əlavə edib ki, həmin vaxt Ermənistanda baş nazir vəzifəsini Nikol Paşinyan, prezident vəzifəsini isə Armen Sarkisyan tutub.
Təqsirləndirilən şəxs dövlət ittihamını müdafiə edən prokurorun suallarını cavablandırarkən 2020-ci ildə 44 günlük müharibə zamanı qondarma qurumun “prezidenti” Arayik Harutyunyanın istəyi ilə bir neçə istiqamətdə olduğunu bildirib.
Belə ki, A.Harutyunyan müharibə zamanı ona ayrı-ayrı vaxtlarda iki dəfə müraciət edərək təhlükəsizlik, mülki müdafiə işləri ilə əlaqədar yerli “hakimiyyət orqanları”na kömək etməsini və artilleriyanın vəziyyətini yoxlamasını istəyib. L.Mnatsakanyan da öz növbəsində qeyd olunanlarla bağlı Hadrut, Suqovuşan və digər istiqamətlərdə olub.
Bundan sonra məhkəmədə L.Mnatsakanyanın da iştirak etdiyi və 44 günlük müharibə dövründə Şuşakənd orta məktəbində hərbçilərin keçirdikləri müşavirənin videoyazısı nümayiş olunub.
Müşavirədə çıxış edən qondarma rejimin 1994-2000-ci illərdə “ordu komandanı” olmuş Samvel Babayan (qondarma rejimin keçmiş “müdafiə naziri”, keçmiş “təhlükəsizlik şurasının katibi” – red.) hərbçilərə tapşırıq verərək, rəqibi Şuşada mühasirəyə almaq üçün hazırlanan hücum əməliyyatının planını izah edir. O, xəritədə konkret yerləri göstərərək orada minalanmış sahənin olduğunu deyir. Bildirir ki, həmin sahəni keçməyin. Samvel Babayan üzünü hərbçilərə tutaraq bildirir ki, Qarabağın taleyi sizin sabahkı fəaliyyətinizdən asılıdır. Kim hansı tapşırığı alırsa, onu da icra etməlidir. Əməliyyat formal deyil və əgər baş tutmasa, Qarabağla vidalaşıb İrəvana getməliyik. Getmək üçün də Azərbaycanın icazə verib-verməyəcəyi bəlli deyil.
O qeyd edir ki, sürət əsas tapşırıqdır və tez bir zamanda lazım olan mövqelər tutulmalıdır. Samvel Babayan səhər saat 6-da hadisə yerində olmağı, 7-də isə artilleriyanın işə düşəcəyini, hücuma keçəcəklərini söyləyir.
Məhkəmədə Levon Mnatsakanyan həmin müşavirədə iştirakını təsdiqləyərək deyib ki, kadrlar 2020-ci il noyabrın 5-də çəkilib.
Müşavirəni Samvel Babayan keçirib. Cavabdeh şəxs də S.Babayan olub. Müşavirədə 3 taborun “komandiri” iştirak edib. L.Mnatsakanyan həmin yerə bir gün əvvəl getdiyini bildirib. Əlavə edib ki, məqsəd 3 taborun gücü ilə hücum edib Çanaqçı, Daşaltı, Şuşa istiqamətlərində yolu bağlamaq olub. Yəni, qüvvələr bölünməli, rəqib bütün təminat növlərindən məhrum edilməli idi. Müşavirə rəhbərinin fikrincə, uğurlu əməliyyat nəticəsində Şuşanı gələcəkdə müdafiə etmək daha asan olacaqdı. Əməliyyat səhər saat 6-da başlamalı idi. Amma rəhbər heyət getdikdən sonra orada qalan komandirlər plandan narazılıqlarını bildirərək, bunun üçün hazır olmadıqlarını və hazırlaşmaq üçün vaxt verilmədiyini bildiriblər.
L.Mnatsakanyan deyib ki, əməliyyat baş tutmayıb. O, müşavirənin iştirakçılarından birinin həmin vaxt ordu tərəfindən Şuşa istiqamətində “məsul şəxs” təyin edilən Artur Harutyunyan olduğunu qeyd edib.
Dövlət ittihamını müdafiə edən prokuror təqsirləndirilən şəxsin əvvəlki ifadələrinə istinad edərək onun “İskəndər M”, “Smerç”, “Elbrus” və “Toçka U” raketlərinin qondarma rejimin “ordusu”nun arsenalında olmaması barədə fikirlərini xatırladıb. Ardınca həmin raketlərin Azərbaycanın yaşayış məntəqələrinə, mülki infrastruktur obyektlərinə atılması barədə əmrin kim tərəfindən verildiyini soruşub.
L.Mnatsakanyan sualı belə cavablandırıb: “Bu silahlar Ermənistan Respublikasının silahlı qüvvələrində Raket qoşunlarının artilleriya idarəsindədir və onlar idarə edirlər. İndi orada hansı qaydalar var, onu artıq bilmirəm. Ermənistan Respublikasının qanuna görə, Ermənistan Respublikasının Təhlükəsizlik Şurası tərəfindən sənədlər paketi təsdiqlənir”.
O, qondarma rejimin silah idxalına dair heç bir dövlətlə müqaviləsi bağlamadığını da vurğulayaraq deyib: “Mən “ordu komandanı” olduğum dövrlə (2015-2018-ci illərdə red.) bağlı cavab verim. Heç bir ölkə ilə müqavilə bağlanılmayıb, heç bir silah-sursat idxal etməyib. Silahları yalnız Ermənistan silahlı qüvvələrindən onların tərkib hissəsi kimi almışıq”.
Baş prokurorluğun Dövlət ittihamçısı Fuad Musayevin suallarını cavablandıran təqsirləndirilən şəxs Azərbaycanın vaxtilə işğal altında olan ərazilərində döyüşmək üçün Rusiyadan, Livandan, Amerikadan, Fransadan, Suriyadan, Kanadadan, Avstraliyadan, İspaniyadan, Avropanın müxtəlif ölkələrindən erməniəsilli şəxslərin gəldiyini bildirib.
O, digər suallara cavab verərkən Aprel döyüşləri zamanı silahlı birləşmələrin ehtiyatda olan dəstələrinin Ağdam və Xaçınçay istiqamətlərinə yerləşdirilməsi ilə bağlı əmrin özü tərəfindən verdildiyini deyib.
L.Mnatsakanyan Aprel döyüşləri zamanı şimal və cənub istiqamətlərində artilleriya üzrə cavabdeh olmuş şəxslərin adlarını da açıqlayıb: “Briqada komandiri Qriqori Sahakyan, artilleriya rəisi Gena Baqdasaryan idi”.
O, prokurorun suallarını cavablandırarkən 2016-cı ildə Aprel döyüşlərindən bir qədər sonra Ermənistan Respublikasının prezidenti Serk Sarkisyanın Azərbaycanın həmin vaxt işğal altında olan ərazilərinə səfər etdiyini təsdiqləyib və deyib: “Ermənistan Respublikasının prezidenti hər il Qarabağa səfər edirdi və səfər çərçivəsində hərbi hissələrə də gəlirdi. Bu, 2016-cı ildə istisna təşkil etməyib. Yəni, həmin ildə də gəlib, hərbi hissəyə səfər edib”.
O, həmçinin qondarma rejimin “ordu komandanı” olduğu dövrdə bu səfərlərdə Ermənistan prezidentini müşayiət etdiyini də bildirib.
Təqsirləndirilən şəxs Aprel döyüşlərində iştirak edən hərbçilərin bir qisminin təltif olunduğunu da diqqətə çatdırıb.
L.Mnatsakanyan minalar basdırılandan sonra tərtib olunan xəritələrlə bağlı sualı da cavablandırıb. O deyib: “Minalanmış sahələrin xəritələri “yuxarı”ya – Ermənistan silahlı qüvvələrinin Mühəndis qoşunları idarəsinə gedirdi. Amma formulyarları dəqiq bilmirəm”.
Ardınca təqsirləndirilən şəxs müdafiəçilərin suallarını cavablandırıb.
Məhkəmə iclasında dövlət ittihamçısı Vüsal Abdullayev təqsirləndirilən şəxs David Manukyana suallar verib. Lakin D.Manukyan sualların əksəriyyətini cavablandırmaqdan yayınıb.
Təqsirləndirilən şəxs azərbaycanlı əhalinin evlərindən didərgin salınmasında iştirak etmədiyini iddia edib.
O, mina basdırılması barədə sualı cavablandırarkən “Biz onları basdırmışdıq ki, ön xətti keçə bilməsinlər” deyib.
Məhkəmə prosesi iyunun 19-da davam etdiriləcək.
Ermenistan’ın Azerbaycan’a karşı askeri saldırısı sonucunda barış ve insanlığa karşı suçlar, savaş suçları, özellikle saldırgan savaşın hazırlanması ve yürütülmesi, soykırım, savaş yasaları ve kurallarının ihlali, ayrıca terörizm, terörizmin finansmanı, hükümeti zorla ele geçirme, onu zorla tutma ve diğer birçok suçtan suçlanan Ermenistan Cumhuriyeti vatandaşları Arayik Harutyunyan, Arkadi Gukasyan, Bako Sahakyan, Davit İşxanyan, David Babayan, Levon Mnatsakanyan ve diğerleri hakkındaki ceza davalarında açık mahkeme duruşmasının oturumu 13 Haziran’da devam etti.
Bakü Askeri Mahkemesi’nde hakimler Zeynal Ağayev’in başkanlığında, Cemal Ramazanov ve Anar Rzayev’den oluşan heyetle (yedek hakim Günel Samedova) yapılan mahkeme oturumunda, sanıkların her birine bildikleri dilde tercüman, ayrıca savunmaları için avukatlar sağlandı.
Oturumda sanıklar, savunmanları, mağdurların bir kısmı, onların yasal mirasçıları ve temsilcileri, ayrıca devlet suçlamasını savunan savcılar yer aldı.
Mahkeme oturumunda sanık Levon Mnatsakanyan’a Başsavcılığın Devlet suçlamasının savunulması dairesi bölüm başkanı Nasir Bayramov tarafından sonraki sorular soruldu.
L.Mnatsakanyan 2015-2018 yıllarında sözde rejimin “ordu komutanı”, 2018-2019 yıllarında “olağanüstü hal hizmetinin başkanı”, 2019 yılının Haziran ayından 2020 yılının Haziran ayının başına kadar “polis şefi” olarak çalıştığını, sonra emekli olduğunu bildirdi ve ekledi: “Görevden” alındıktan sonra ben hiçbir kamusal ve resmi yerde çalışmadım, polis emeklisi oldum.”
L.Mnatsakanyan “görevden alınmasını” Ermenistan’ın Yerkirabad Gönüllüler Birliği başkanı Sasun Mikayelyan’ın dediklerine cevap vermesiyle gerekçelendirdi.
O, “Hangi görevli şahsın emriyle görevden alındınız?” sorusuna “başbakanın katılımıyla Ermenistan cumhurbaşkanının” cevabını verdi. Ekledi ki, o zaman Ermenistan’da başbakan görevini Nikol Paşinyan, cumhurbaşkanı görevini ise Armen Sarkisyan yürütüyordu.
Sanık, devlet suçlamasını savunan savcının sorularını cevaplandırırken 2020 yılında 44 günlük savaş sırasında sözde kurumun “cumhurbaşkanı” Arayik Harutyunyan’ın isteğiyle birkaç istikamette olduğunu bildirdi.
Şöyle ki, A.Harutyunyan savaş sırasında ona ayrı ayrı zamanlarda iki kez başvurarak güvenlik, sivil savunma işleri ile ilgili yerel “iktidar organlarına” yardım etmesini ve topçuların durumunu kontrol etmesini istedi. L.Mnatsakanyan da kendi sırasıyla belirtilenlerle ilgili Hadrut, Suqovuşan ve diğer istikametlerde bulundu.
Bundan sonra mahkemede L.Mnatsakanyan’ın da katıldığı ve 44 günlük savaş döneminde Şuşakent ortaokulunda askerlerin yaptıkları toplantının video kaydı gösterildi.
Toplantıda konuşan sözde rejimin 1994-2000 yıllarında “ordu komutanı” olmuş Samvel Babayan (sözde rejimin eski “savunma bakanı”, eski “güvenlik konseyi sekreteri” – not) askerlere görev vererek, rakibi Şuşa’da kuşatmak için hazırlanan saldırı operasyonunun planını açıklıyor. O, haritada belirli yerleri göstererek orada mayınlı sahanın olduğunu söylüyor. Bildiriyor ki, o sahayı geçmeyin. Samvel Babayan yüzünü askerlere dönerek bildiriyor ki, Karabağ’ın kaderi sizin yarınki faaliyetlerinize bağlıdır. Kim hangi görevi alıyorsa, onu da yerine getirmelidir. Operasyon formal değil ve eğer gerçekleşmezse, Karabağ ile vedalaşıp Erivan’a gitmeliyiz. Gitmek için de Azerbaycan’ın izin verip vermeyeceği belli değil.
O kaydediyor ki, hız temel görevdir ve en kısa sürede gerekli olan mevkiler tutulmalıdır. Samvel Babayan sabah saat 6’da olay yerinde olmayı, 7’de ise topçuların devreye gireceğini, saldırıya geçeceklerini söylüyor.
Mahkemede Levon Mnatsakanyan o toplantıya katıldığını doğrulayarak dedi ki, kadrolar 2020 yılı Kasım ayının 5’inde çekildi.
Toplantıyı Samvel Babayan yönetti. Sorumlu şahıs da S.Babayan oldu. Toplantıda 3 taburun “komutanı” katıldı. L.Mnatsakanyan o yere bir gün önce gittiğini bildirdi. Ekledi ki, amaç 3 taburun gücüyle saldırıp Çanakçı, Daşaltı, Şuşa istikametlerinde yolu kapatmak oldu. Yani, kuvvetler bölünmeli, rakip tüm teminat türlerinden mahrum edilmeliydi. Toplantı başkanının fikrince, başarılı operasyon sonucunda Şuşa’yı gelecekte savunmak daha kolay olacaktı. Operasyon sabah saat 6’da başlamalıydı. Ama yönetici heyet gittikten sonra orada kalan komutanlar plandan memnuniyetsizliklerini bildirerek, bunun için hazır olmadıklarını ve hazırlanmak için zaman verilmediğini bildirdiler.
L.Mnatsakanyan dedi ki, operasyon gerçekleşmedi. O, toplantının katılımcılarından birinin o zaman ordu tarafından Şuşa istikametinde “sorumlu şahıs” atanan Artur Harutyunyan olduğunu kaydetti.
Devlet suçlamasını savunan savcı, sanığın önceki ifadelerine atıfta bulunarak onun “İskender M”, “Smerç”, “Elbrus” ve “Toçka U” füzelerinin sözde rejimin “ordusu”nun cephaneliğinde olmaması hakkındaki fikirlerini hatırlattı. Ardından o füzelerin Azerbaycan’ın yerleşim yerlerine, sivil altyapı tesislerine atılması emrinin kim tarafından verildiğini sordu.
L.Mnatsakanyan soruyu şöyle cevaplandırdı: “Bu silahlar Ermenistan Cumhuriyeti’nin silahlı kuvvetlerinde Füze birliklerinin topçu idaresindedir ve onlar yönetiyorlar. Şimdi orada hangi kurallar var, onu artık bilmiyorum. Ermenistan Cumhuriyeti’nin yasasına göre, Ermenistan Cumhuriyeti’nin Güvenlik Konseyi tarafından belgeler paketi onaylanıyor.”
O, sözde rejimin silah ithalatına dair hiçbir devletle sözleşme imzalamadığını da vurgulayarak dedi: “Ben “ordu komutanı” olduğum dönemle (2015-2018 yıllarında not) ilgili cevap vereyim. Hiçbir ülke ile sözleşme imzalanmadı, hiçbir silah-mühimmat ithal etmedi. Silahları sadece Ermenistan silahlı kuvvetlerinden onların bileşenleri gibi almışız.”
Başsavcılığın Devlet suçlaması Fuad Musayev’in sorularını cevaplandıran sanık, Azerbaycan’ın vaktiyle işgal altında olan arazilerinde savaşmak için Rusya’dan, Lübnan’dan, Amerika’dan, Fransa’dan, Suriye’den, Kanada’dan, Avustralya’dan, İspanya’dan, Avrupa’nın çeşitli ülkelerinden Ermeni asıllı şahısların geldiğini bildirdi.
O, diğer sorulara cevap verirken Nisan savaşları sırasında silahlı birliklerin yedekte olan destelerinin Ağdam ve Haçınçay istikametlerine yerleştirilmesiyle ilgili emrin kendisi tarafından verildiğini dedi.
L.Mnatsakanyan Nisan savaşları sırasında kuzey ve güney istikametlerinde topçu üzerine sorumlu olmuş şahısların adlarını da açıkladı: “Tugay komutanı Qriqori Sahakyan, topçu reisi Gena Baqdasaryan idi.”
O, savcının sorularını cevaplandırırken 2016 yılında Nisan savaşlarından biraz sonra Ermenistan Cumhuriyeti cumhurbaşkanı Serj Sarkisyan’ın Azerbaycan’ın o zaman işgal altında olan arazilerine seyahat ettiğini doğruladı ve dedi: “Ermenistan Cumhuriyeti cumhurbaşkanı her yıl Karabağ’a seyahat ediyordu ve seyahat çerçevesinde askeri birliklere de geliyordu. Bu, 2016 yılında istisna teşkil etmedi. Yani, o yılda da geldi, askeri birliğe seyahat etti.”
O, ayrıca sözde rejimin “ordu komutanı” olduğu dönemde bu seyahatlerde Ermenistan cumhurbaşkanına eşlik ettiğini de bildirdi.
Sanık Nisan savaşlarında katılan askerlerin bir kısmının taltif olunduğunu da dikkat çekti.
L.Mnatsakanyan mayınlar basıldıktan sonra düzenlenen haritalarla ilgili soruyu da cevaplandırdı. O dedi: “Mayınlanmış sahaların haritaları “yukarıya” – Ermenistan silahlı kuvvetlerinin Mühendis birlikleri idaresine gidiyordu. Ama formülleri tam olarak bilmiyorum.”
Ardından sanık savunmanların sorularını cevaplandırdı.
Mahkeme oturumunda devlet suçlaması Vüsal Abdullayev sanık David Manukyan’a sorular sordu. Ancak D.Manukyan soruların çoğunu cevaplandırmaktan kaçındı.
Sanık Azerbaycanlı halkın evlerinden sürgün edilmesinde yer almadığını iddia etti.
O, mayın basılması hakkında soruyu cevaplandırırken “Biz onları basdırmıştık ki, ön hattı geçemesinler” dedi.
Mahkeme süreci Haziran ayının 19’unda devam edecek.