Dəmir yollarının ətrafında qanunsuz tikintilər uzun illərdir davam edən problemlərdən biridir. Əsasən Abşeron dairəvi xətti üzrə dəmir yolu, o cümlədən Nərimanov-Böyükşor, Keşlə sahələrində mühafizə zolağını nəzərə almadan tikilən evlər ciddi təhlükə törədir.
Dəmir yolları ətrafında qanunsuz tikililər: davam edən təhlükə
APA xəbər verir ki, hazırda ərazidə 161 qeyri qanuni tikilmiş ev var. Burada ümumilikdə 156 ailə, 543 nəfər yaşayır. Araşdırma göstərir ki, yaşayan şəxslər Azərbaycanın 40 şəhər və rayonunu təmsil edirlər. Onlardan yalnız 12-si keçmiş məcburi köçkün ailəsidir.
Bunlardan 54 ailənin başqa ünvanda evi var. 11 nəfər isə oradakı evini kirayəyə verib.
Qanunsuz tikililər nəqliyyat təhlükəsizliyinə necə təsir edir?
Qeyd edək ki, evlər sənədsizdir, qeyri-qanuni tikilib. Dəmir yolunun mühafizə zolağında yerləşən bu evlər dəmiryolu nəqliyyatına ciddi problemlər yaratmaqla yanaşı, sakinlərin həyatı üçün də təhlükəlidir.
Sakinlərin həyatına birbaşa təhlükə – rəsmi statistika
Belə ki, son 3 ildə dəmiryolunun mühafizə zolağında yerləşən ərazilərdə çoxsaylı bədbəxt hadisə baş verib, 30-dan artıq adam həyatını itirib və ya ağır xəsarət alıb.
Bundan başqa, yanğınsöndürən, təcili tibbi yardım maşınları əraziyə daxil ola bilmir. Kommunal xidmət çox aşağı səviyyədədir, işin müvafiq qaydada təşkili mümkün deyil. Buna görə də antisanitariya mühiti mövcuddur.
Eyni zamanda, tikinti normalarına uyğun olmayan bu evlər şəhərin ümumi görünüşünü pozur.
2025–2030 Dövlət Proqramı: dəmiryolu infrastrukturunun inkişafı
“Mövcud vəziyyətdə şəhərin nəqliyyat sisteminin səmərəliliyini artırmaq və urbanizasiya nəticəsində yaranan çətinliklərin qarşısını almaq üçün strateji tədbirlərə ehtiyac var.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin 30 yanvar 2025-ci il tarixli Sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Bakı şəhərində və ətraf ərazilərdə nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsinə dair 2025–2030-cu illər üçün Dövlət Proqramı”nın həyata keçirilməsi ilə bağlı tədbirlər planına əsasən, Bakı və ətraf ərazilərdə dəmiryol nəqliyyatının əlçatanlığının artırılması məqsədilə Bakıxanov–Binə–Qala, Zabrat–Maştağa–Bağlar, Qaradağ–Güzdək, Yeni Suraxanı–Hövsan və Güzdək−Qaradağ dəmiryol xətlərinin bərpası, eyni zamanda, bu xətlər boyunca yeni dayanacaqların istismara verilməsi nəzərdə tutulur. Məqsəd Bakı şəhərində və ətraf ərazilərdə dayanıqlı nəqliyyat sisteminin qurulması, sərnişin mobilliyinin keyfiyyətinin artırılması və yol-nəqliyyat hadisələrinin, habelə ekologiyaya dəyən ziyanın həcminin azaldılması üçün zəruri tədbirlər görülməsidir.
Dövlət Proqramının icrası Bakı şəhərində və ətraf ərazilərdə nəqliyyat infrastrukturunun təkmilləşdirilməsini, şəhərdaxili sıxlığın azaldılmasını və geniş nəqliyyat şəbəkəsinin qurulmasını təmin etməklə yanaşı, ictimai nəqliyyatdan istifadənin səmərəliliyini artıracaq, özəl sektorun innovativ həllərlə proseslərə töhfə verməsini təşviq edəcək və iqtisadi rifahın artmasına şərait yaradacaq.
Fövqəladə hallar zamanı risklər və müdaxilə çətinliyi
Lakin qeyd edilən dəmiryol xətlərinə yaxın ərazilərdə inşa olunmuş fərdi evlər, obyektlər dövlət əhəmiyyətli layihələrin icrasında, o cümlədən dəmiryol xətlərinin bərpasında bir sıra çətinliklər törədir:
– Yaşayış məntəqəsində əhalinin təhlükəsizliyinin təmin olunması, xüsusilə yanğın və qəza kimi hadisələrin fəsadlarının operativ şəkildə aradan qaldırılması, dəmir yolu nəqliyyatı obyektlərinin istismarına lazımi şəraitin yaradılması üçün həmin obyektlərin ətrafında hüquqi rejimli mühafizə zonası (təhkim zolağı) yaradılır. Nazirlər Kabinetinin 23 fevral 2005-ci il tarixli Qərarı ilə dəmir yolunun mühafizə zonasının eni sahələrdə 24 metr, stansiyalarda isə ən azı 50 metr təşkil edir. Bu məsafələr daxilində, yəni təhkim zolağının hüdüdlarında hər hansı əsaslı tikinti işlərinin aparılmasına icazə verilmir. Lakin bu zonaların zəbt edilməsi, burada tikinti işlərinin aparılması yol hərəkəti təhlükəsizliyi tələblərinin pozulması ilə nəticələnir, qatarların təhlükəsiz və fasiləsiz hərəkətinə maneə yaranır.
– Qeyd olunan tikililər səbəbindən fövqəladə hallar zamanı relslərə giriş məhdudlaşır. Belə ki, xüsusi xilasetmə və təcili tibbi yardım xidmətlərinin texnikaları dəmiryol infrastrukturuna, eyni zamanda, həmin tikililərə tez bir vaxtda və ya ümumiyyətlə yaxınlaşmaq, operativ yardım göstərmək imkanını itirir, bu da hadisələrin fəsadlarının aradan qaldırılmasını ləngidir, faciənin miqyasının artması ilə nəticələnə bilir.
– Qanunsuz tikililər dəmiryol xətlərinə mütəmadi göstərilən texniki xidmət və təmir işlərini çətinləşdirir. Nəticədə təmir müddəti uzanır və bu da qatarların hərəkət qrafikində uzun müddət axsamalara səbəb olur.
– Dəmir yollarına ən yaxın məsafədə inşa olunmuş tikililər drenaj sistemlərinə, rabitə xətlərinə və elektrik təchizatına da zərər verir, xüsusilə keçidlərdə və stansiyalarda svetoforların və xəbərdarlıq nişanlarının görünməsini maneə törədə bilər.
Yaşayış binalarının dəmiryoluna yaxınlığı: həyati təhlükələr
– Yuxarıda qeyd olunan hallar sakinlərin həyat və sağlamlığına real təhlükə yaradır. Tikililər relslərin yaxınlığında yerləşdikdə faciə riski artır – qatarların insanlarla toqquşmasından tutmuş, relsdən çıxaraq tikililəri dağıtmasına qədər. Qəza zamanı qatar xüsusilə döngələrdə yoldan çıxa bilər. Bu da ərazidəki tikililərdə dağıntılara və insan tələfatına səbəb ola bilər.
– Elektrikləşdirilmiş xətlərdə tikililərin relslərə yaxın olması naqillərlə təmas nəticəsində elektrik cərəyanı vurmasına səbəb ola bilər.
– Hərəkət vasitələrində yanğın baş verərsə, xüsusən də qatar təhlükəli yük (neft və neft məhsulları, kimyəvi maddələr) daşıyırsa, yanğın asanlıqla bitişik tikililərə keçə bilər.
– Relslərin yaxınlığındakı qanunsuz tikililər dəmir yollarına maddi ziyan vura bilər. Məsələn, relslərin yataqlarının qazılması ilə tikilən qanunsuz tikililər torpaq sürüşməsinə səbəb ola bilər. Bu da öz növbəsində dəmiryol qəzalarının olmasına birbaşa səbəb ola biləcək amillərdən biridir.
– Dəmiryol yaxınlığında yerləşən maneələr qatarların yüksək sürətlə hərəkət etdiyi hallarda da qəzalara səbəb ola bilər. Buna görə də qatarların sürəti aşağı salınır, bu da gözlənilən xidmət keyfiyyətinə təsir edir.
– Qatarın qarşısına qəfil insan və heyvan çıxma halları, qatarların təcili tormozlanması halları intensivləşir. Bu da həm dəmiryol xətlərini müəyyən edilməmiş yerlərdən keçən insanların, həm də qatardakı sərnişinlərin, qatar heyətinin həyatına təhlükə törədir.
– Bu cür qanunsuz məskunlaşma gələcəkdə zərurət yarandığı halda dəmiryol xətlərinin genişləndirilməsinə imkan vermir.
Hazırda Nərimanov–Böyük Şor və Bakı sərnişin–Keşlə sahələrində dəmir yollarının mühafizə zolağı və dəmiryol xətləri arasındakı sıx məskunlaşma ərazisində qeyd edilən problemlər özünü daha qabarıq göstərir. Həmin ərazidən qatarlar təhlükəsizlik məqsədilə aşağı sürətlə hərəkət edir, insanların qatarların qarşısına qəfil çıxma və qatarların təcili tormozlanması halları qeydə alınır. Bu xətlərlə sutka ərzində orta hesabla 100 qatarla sərnişin daşımaları həyata keçirilir. Ay ərzində daşınan sərnişin sayı təxminən 700-800 min nəfər arası təşkil edir”.
Bəxtiyar Hacıyev əlavə edib ki, həmin xətlərdə və ümumiyyətlə, Abşeron dairəvi marşrutu üzrə son 3 ildə qatarların qarşısına qəfil insan çıxmasına görə insanların təhlükə yaşaması və qatarların təcili tormozlanması səbəbindən qatarların 67 dəfə qrafikdən çıxması qeydə alınıb.
Hüquqi çərçivə: mühafizə zonalarının pozulması
“Bütün bu qeyd edilənlərdən də göründüyü kimi, Nərimanov–Böyük Şor və Bakı sərnişin–Keşlə xətləri arasındakı ərazidə məskunlaşmış insanlar ciddi təhlükə ilə üz-üzədirlər. Nəzərə alsaq ki, hər iki tərəfdən dəmiryol xətləri ilə əhatə olunmuş bu əraziyə təcili yardım, yanğınsöndürən maşınların və digər qəza-bərpa işlərini həyata keçirən maşın və mexanizmlərin girməsi qeyri-mümkündür, bu halda burada yaşayan insanlar daim ciddi təhlükə altındadırlar. Xüsusilə bu ərazidə baş verən hər hansı yanğın və ya qəza hadisəsi zamanı yanğınsöndürən və təcili tibbi yardım maşınlarının əraziyə daxil ola bilməməsi hadisələrin miqyasının genişlənməsinə və təəssüf ki, insan tələfatı ilə nəticələnən çox böyük fəlakətə gətirib çıxara bilər.
Azərbaycan Dəmir Yolları tərəfindən qanunsuz tikililərin, müvafiq sənədləri, çıxarışı olmayan yaşayış və qeyri-yaşayış obyektlərinin monitorinqi aparılır, qanunsuz tikililərlə bağlı müvafiq tədbirlər görülməsi üçün aidiyyəti qurumlara məlumat verilir”, – deyə o əlavə edib.
Şöbə rəhbəri xüsusilə vurğulayıb ki, ADY əhalinin sıx məskunlaşdığı ərazilərdə zərurət olduğu hallarda çəpərləmə işləri də aparır: “Lakin bəzən sakinlər yollarını qısaltmaq üçün həmin çəpərləri sökür və qatar yoluna çıxaraq hərəkətin təhlükəsizliyi üçün risk yaradır. ADY bu kimi hallarla mübarizə aparır, sakinlərin, sərnişinlərin, piyadaların təhlükəsizliyi üçün infrastrukturu sağlamlaşdırır. Çəpərləmələr zərurət olduğu yerlərdə, fövqəladə hallar zamanı hərəkətə mane olmayacaq şəkildə və ətrafdakı hərəkəti məhdudlaşdırmadan beynəlxalq təcrübə və normalara əsasən həyata keçirilir. Həmçinin dəmir yolları ətrafında yerləşən məktəblərdə təhlükəsizliklə bağlı mütəmadi olaraq maarifləndirici tədbirlər keçirilir, şagirdlərə dəmir yolundan istifadə qaydaları öyrədilir, eləcə də dəmir yolu ətrafında təsərrüfat sahibi olan sahibkarlarla, fermerlərlə görüşlər keçirilir”.
Demiryollarının etrafındaki yasadışı yapılar uzun yıllardır devam eden sorunlardan biridir. Özellikle Abşeron dairesel hattı üzerindeki demiryolu, aynı zamanda Nerimanov-Büyükşor, Keşla bölgelerinde koruma alanını dikkate almadan inşa edilen evler ciddi tehlike oluşturmaktadır.
Demiryolları etrafında yasadışı yapılar: devam eden tehlike
APA haberine göre, şu anda bölgede 161 adet yasadışı inşa edilmiş ev bulunmaktadır. Burada toplamda 156 aile, 543 kişi yaşamaktadır. Araştırma, yaşayan kişilerin Azerbaycan’ın 40 şehir ve ilçesini temsil ettiğini göstermektedir. Bunlardan sadece 12’si eski zorunlu göçmen ailesidir.
Bunlardan 54 ailenin başka adreste evi bulunmaktadır. 11 kişi ise oradaki evini kiraya vermiştir.
Yasadışı yapılar ulaşım güvenliğini nasıl etkiliyor?
Belirtmek gerekir ki, evler belgesizdir, yasadışı inşa edilmiştir. Demiryolunun koruma alanında bulunan bu evler, demiryolu taşımacılığına ciddi sorunlar yaratmanın yanı sıra, sakinlerin hayatı için de tehlikelidir.
Sakinlerin hayatına doğrudan tehlike – resmi istatistik
Şöyle ki, son 3 yılda demiryolunun koruma alanında bulunan bölgelerde çok sayıda talihsiz olay yaşanmış, 30’dan fazla kişi hayatını kaybetmiş veya ağır yaralanmıştır.
Bunun dışında, itfaiye, acil tıbbi yardım araçları bölgeye girememektedir. Komün hizmet çok düşük seviyededir, işin uygun şekilde organize edilmesi mümkün değildir. Bu nedenle de sağlıksız bir ortam mevcuttur.
Aynı zamanda, inşaat normlarına uygun olmayan bu evler şehrin genel görünümünü bozmaktadır.
2025–2030 Devlet Programı: demiryolu altyapısının geliştirilmesi
“Mevcut durumda şehrin ulaşım sisteminin verimliliğini artırmak ve kentleşme sonucunda ortaya çıkan zorlukların önüne geçmek için stratejik önlemlere ihtiyaç vardır.
Azerbaycan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın İlham Aliyev’in 30 Ocak 2025 tarihli Kararnamesi ile onaylanmış olan “Bakü şehrinde ve çevresindeki bölgelerde ulaşım altyapısının iyileştirilmesine dair 2025–2030 yılları için Devlet Programı”nın hayata geçirilmesiyle ilgili eylem planına göre, Bakü ve çevresindeki bölgelerde demiryolu taşımacılığının erişilebilirliğinin artırılması amacıyla Bakıhanov–Bine–Gala, Zabrat–Maştağa–Bağlar, Karadağ–Güzdek, Yeni Surahanı–Hovsan ve Güzdek−Karadağ demiryolu hatlarının restorasyonu, aynı zamanda bu hatlar boyunca yeni durakların hizmete açılması öngörülmektedir. Amaç, Bakü şehrinde ve çevresindeki bölgelerde sürdürülebilir bir ulaşım sisteminin kurulması, yolcu hareketliliğinin kalitesinin artırılması ve karayolu trafik kazalarının, ayrıca çevreye verilen zararın azaltılması için gerekli önlemlerin alınmasıdır.
Devlet Programının uygulanması, Bakü şehrinde ve çevresindeki bölgelerde ulaşım altyapısının iyileştirilmesini, şehir içi yoğunluğun azaltılmasını ve geniş bir ulaşım ağının kurulmasını sağlamanın yanı sıra, toplu taşıma kullanımının verimliliğini artıracak, özel sektörün yenilikçi çözümlerle süreçlere katkıda bulunmasını teşvik edecek ve ekonomik refahın artmasına olanak sağlayacaktır.
Olağanüstü hallerde riskler ve müdahale zorluğu
Ancak belirtilen demiryolu hatlarına yakın bölgelerde inşa edilmiş bireysel evler, nesneler devlet önemindeki projelerin uygulanmasında, aynı zamanda demiryolu hatlarının restorasyonunda bir dizi zorluk çıkarmaktadır:
– Yerleşim yerinde halkın güvenliğinin sağlanması, özellikle yangın ve kaza gibi olayların etkilerinin hızlı bir şekilde giderilmesi, demiryolu taşımacılığı tesislerinin işletilmesine uygun ortamın yaratılması için söz konusu tesislerin etrafında yasal rejimli koruma zonu (tahkim kuşağı) oluşturulur. Bakanlar Kurulu’nun 23 Şubat 2005 tarihli Kararı ile demiryolunun koruma zonunun genişliği tarlalarda 24 metre, istasyonlarda ise en az 50 metre teşkil etmektedir. Bu mesafeler dahilinde, yani tahkim kuşağının sınırları içerisinde herhangi bir esaslı inşaat işinin yapılmasına izin verilmemektedir. Ancak bu zonların işgal edilmesi, burada inşaat işlerinin yapılması yol trafik güvenliği gerekliliklerinin ihlaliyle sonuçlanmakta, trenlerin güvenli ve kesintisiz hareketine engel oluşturmaktadır.
– Belirtilen yapılar nedeniyle olağanüstü hallerde raylara giriş kısıtlanmaktadır. Şöyle ki, özel kurtarma ve acil tıbbi yardım hizmetlerinin teknik araçları demiryolu altyapısına, aynı zamanda söz konusu yapılara hızlı bir şekilde veya tamamen yaklaşma, operasyonel yardım gösterme imkanını yitirmekte, bu da olayların etkilerinin giderilmesini geciktirmekte, felaketin boyutunun artmasıyla sonuçlanabilmektedir.
– Yasadışı yapılar, demiryolu hatlarına düzenli olarak gösterilen teknik servis ve onarım işlerini zorlaştırmaktadır. Sonuç olarak onarım süresi uzamakta ve bu da trenlerin hareket çizelgesinde uzun süreli aksamalara neden olmaktadır.
– Demiryollarına en yakın mesafede inşa edilmiş yapılar drenaj sistemlerine, iletişim hatlarına ve elektrik tedarikine de zarar vermekte, özellikle geçitlerde ve istasyonlarda sinyalizasyon ve uyarı işaretlerinin görünmesini engelleyebilmektedir.
Yerleşim binalarının demiryoluna yakınlığı: hayati tehlikeler
– Yukarıda belirtilen durumlar, sakinlerin hayatı ve sağlığı için gerçek bir tehlike oluşturmaktadır. Yapılar rayların yakınında bulunduğunda facia riski artmaktadır – trenlerin insanlarla çarpışmasından, raydan çıkarak yapıları yıkmasına kadar. Kaza sırasında tren özellikle virajlarda raydan çıkabilmektedir. Bu da bölgedeki yapılarda yıkıma ve insan kaybına neden olabilmektedir.
– Elektriklenmiş hatlarda yapıların raylara yakın olması kablolarla temas sonucunda elektrik akımına kapılmasına neden olabilmektedir.
– Hareket halindeki araçlarda yangın çıkarsa, özellikle de tren tehlikeli yük (petrol ve petrol ürünleri, kimyasal maddeler) taşıyorsa, yangın kolaylıkla bitişik yapılara sıçrayabilmektedir.
– Rayların yakınındaki yasadışı yapılar demiryollarına maddi zarar verebilmektedir. Örneğin, rayların yataklarının kazılmasıyla inşa edilen yasadışı yapılar toprak kaymasına neden olabilmektedir. Bu da kendi sırası ile demiryolu kazalarının olmasına doğrudan neden olabilecek faktörlerden biridir.
– Demiryolu yakınında bulunan engeller trenlerin yüksek hızla hareket ettiği durumlarda da kazalara neden olabilmektedir. Bu nedenle de trenlerin hızı düşürülmekte, bu da beklenen hizmet kalitesini etkilemektedir.
– Trenin önüne aniden insan ve hayvan çıkma durumları, trenlerin acil fren yapma durumları yoğunlaşmaktadır. Bu da hem demiryolu hatlarını belirlenmemiş yerlerden geçen insanların, hem de trendeki yolcuların, tren personelinin hayatına tehlike oluşturmaktadır.
– Bu tür yasadışı yerleşim gelecekte ihtiyaç duyulduğu takdirde demiryolu hatlarının genişletilmesine imkan vermemektedir.
Şu anda Nerimanov–Büyük Şor ve Bakü yolcu–Keşla bölgelerinde demiryollarının koruma zonu ve demiryolu hatları arasındaki yoğun yerleşim bölgesinde belirtilen sorunlar kendini daha belirgin göstermektedir. Söz konusu bölgeden trenler güvenlik amacıyla düşük hızla hareket etmekte, insanların trenlerin önüne aniden çıkma ve trenlerin acil fren yapma durumları kaydedilmektedir. Bu hatlarla günde ortalama 100 trenle yolcu taşımacılığı yapılmaktadır. Ayda taşınan yolcu sayısı yaklaşık 700-800 bin kişi civarındadır”.
Bahtiyar Hacıyev ekledi ki, söz konusu hatlarda ve genel olarak Abşeron dairesel güzergahı üzerinde son 3 yılda trenlerin önüne aniden insan çıkması nedeniyle insanların tehlike yaşaması ve trenlerin acil fren yapması nedeniyle trenlerin 67 kez tarifeden çıkması kaydedilmiştir.
Hukuki çerçeve: koruma zonlarının ihlali
“Tüm bu belirtilenlerden de görüldüğü gibi, Nerimanov–Büyük Şor ve Bakü yolcu–Keşla hatları arasındaki bölgede yerleşmiş insanlar ciddi bir tehlike ile karşı karşıyadır. Her iki taraftan da demiryolu hatları ile çevrili bu bölgeye acil yardım, itfaiye araçlarının ve diğer kaza-onarim işlerini yürüten makine ve mekanizmaların girmesi mümkün olmadığı dikkate alındığında, bu durumda burada yaşayan insanlar sürekli ciddi bir tehlike altındadırlar. Özellikle bu bölgede meydana gelen herhangi bir yangın veya kaza olayında itfaiye ve acil tıbbi yardım araçlarının bölgeye girememesi olayların boyutunun genişlemesine ve maalesef insan kaybı ile sonuçlanan çok büyük bir felakete yol açabilmektedir.
Azerbaycan Demiryolları tarafından yasadışı yapıların, ilgili belgeleri, tapusu olmayan konut ve konut dışı nesnelerin izlenmesi yapılmakta, yasadışı yapılarla ilgili uygun önlemlerin alınması için ilgili kurumlara bilgi verilmektedir”, – diye ekledi.
Şube başkanı özellikle vurguladı ki, ADY nüfusun yoğun olarak yaşadığı bölgelerde ihtiyaç duyulduğu durumlarda çit örme işleri de yapmaktadır: “Ancak bazen sakinler yollarını kısaltmak için söz konusu çitleri sökmekte ve tren yoluna çıkarak hareketin güvenliği için risk oluşturmaktadır. ADY bu gibi durumlarla mücadele etmekte, sakinlerin, yolcuların, yayaların güvenliği için altyapıyı iyileştirmektedir. Çitlemeler ihtiyaç duyulduğu yerlerde, olağanüstü hallerde hareketi engellemeyecek şekilde ve etraftaki hareketi kısıtlamadan uluslararası deneyim ve normlara göre gerçekleştirilmektedir. Ayrıca demiryolları etrafında bulunan okullarda güvenlikle ilgili düzenli olarak bilinçlendirme etkinlikleri düzenlenmekte, öğrencilere demiryolunu kullanma kuralları öğretilmekte, aynı zamanda demiryolu etrafında işletme sahibi olan girişimcilerle, çiftçilerle görüşmeler yapılmaktadır”.